ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΧΟΛΑΡΓΟΥ
Στην αρχαιότητα, ο σημερινός Χολαργός, αποτελούσε έκταση της περιφέρειας του αττικού Δήμου Φλύας. Αρχαιολογικά ευρήματα μαρτυρούν τον εποικισμό της περιοχής από την Πρωτοελλαδική περίοδο. Τα ευρήματα αυτά εντοπίζονται στους πρόποδες του Υμηττού, ενώ επόμενα μαρτυρούν την ύπαρξη ζωής κατά τους Κλασικούς και Ελληνιστικούς χρόνους. Πολλά ταφικά μνημεία χρονολογούνται στον 5ο και 4ο αιώνα π.Χ. Ενδείξεις ζωής υπάρχουν και από τα Ρωμαϊκά, τα Βυζαντινά και τα Μεταβυζαντινά χρόνια, ενώ κατά την Τουρκοκρατία η γη του Χολαργού παραμένει έρημη.
Το 1926, εποχή δημιουργίας πολλών εξοχικών οικισμών στην Αθήνα του Μεσοπολέμου, αναζητείται έκταση προς δόμηση από το συνεταιρισμό «Εταιρία Αγροπόλεων». Η περιοχή του σημερινού Χολαργού αποφασίζεται να δομηθεί, ενώ υπάγεται ακόμα στη διοικητική περιφέρεια της Κοινότητας Χαλανδραίων. Το 1933 ο Χολαργός αποσπάται από το Χαλάνδρι και ανακηρύσσεται αυτόνομη κοινότητα, ενώ το 1963 ανακηρύσσεται σε Δήμο με το Βασιλικό Διάταγμα 212/ΦΕΚ 45Α/1963.
Ονομασία
Η ονομασία Χολαργός δόθηκε προς τιμήν του αρχαίου ομώνυμου Δήμου, από τον οποίο καταγόταν ο φημισμένος Αθηναίος πολιτικός Περικλής, το όνομα του οποίου – όπως όλοι οι Αθηναίοι μετά τις μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη – συνόδευε ο δήμος προέλευσής του, στην περίπτωση αυτή «Χολαργεύς».
Με δεδομένη τη δυσκολία σαφή προσδιορισμού της θέσης ενός δήμου της αρχαίας Αθήνας, λόγω της ευρύτητας που χαρακτήριζε τις περιοχές που αναπτύχθηκαν οι αρχαίες αθηναϊκές φυλές, έχουν διατυπωθεί έως σήμερα πολλές απόψεις ως προς την ταύτιση ή μη της θέσης του σημερινού Χολαργού, με αυτήν του αρχαίου αττικού δήμου-γενέτειρα του Περικλή.
Το 1854, ο αθηναίος ιστορικός και αγωνιστής του 1821, Διονύσιος Σουρμελής, στο βιβλίο του[ 3] «Αττικά: η περί δήμων Αττικής, εν οις και περί τινών μερών του άστεως», περιγράφει όλες τις περιοχές της Αττικής, οριοθετώντας τες σύμφωνα με τα όρια των δήμων της αρχαίας Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Στην αναφορά του στον αρχαίο δήμο Χολαργού – ο δήμος ούτος για τον Περικλή Χολαργέα όντα καυχάται – ορίζει τη θέση του στο βορειοανατολικό τμήμα του λεκανοπεδίου, όπου βρίσκεται σήμερα ο σημερινός Χολαργός. Επίσης αρχαιολόγοι στα τέλη του 19ου αιώνα στηρίχθηκαν σε ευρήματα που, κατά την κρίση τους, έδειχναν τον αρχαίο Χολαργό να συνορεύει ανατολικά με «Αθμονείς» (σημερινοί Αμαρουσιώτες) και βόρεια με «Αχαρνείς» (σημερινοί Μενιδιάτες).
Ακόμα και η ετυμολογική προέλευση της ονομασίας του αρχαίου δήμου «Χολαργός» δείχνει να συνάδει με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της περιοχής του σημερινού Χολαργού. Κατά κάποιες πηγές, η ετυμολογία της λέξεως προέρχεται από τα συνθετικά χολή + αργός, με την ερμηνεία ότι κατοικείται από ανθρώπους πράους, χωρίς χολή και ευέξαπτο χαρακτήρα, ενώ κατά άλλους, η λέξη δηλώνει αγροτική θέση και συγκεκριμένα περιοχή με κήπους, αμπέλια και οπωροφόρα δέντρα. Σύμφωνα με μαρτυρίες[ 4] και πλήθος φωτογραφιών, ο σημερινός Χολαργός, την εποχή που άρχισε η ανοικοδόμησή του, αποτελείτο από χωράφια, αμπέλια και δασική έκταση από πεύκα, σχοίνα, θάμνους και κουμαριές – εικόνα που ταιριάζει με τη δεύτερη ερμηνεία της ετυμολογίας της ονομασίας του αρχαίου δήμου, ενώ είναι γνωστό, ότι στις αρχές του 20ου αιώνα, η περιοχή ήταν λόγω ιδιαίτερου κλίματος, ενδεδειγμένος τόπος διακοπών αλλά και ανάρρωσης – δεν είναι τυχαίο που στη περιοχή δημιουργείται το σανατόριο «Σωτηρία» – κάτι που συνάδει με την πρώτη ερμηνεία.
Για όλους αυτούς τους λόγους που αναφέρθηκαν παραπάνω, δεν είναι απορίας άξιον που το 1926, έτος ίδρυσης της «Ανωνύμου Εταιρείας Αγροπόλεων», της εταιρίας που συστάθηκε με σκοπό την ανοικοδόμηση ενός εξοχικού προαστίου κυρίως σαν τόπο αναψυχής των εύπορων Αθηναίων της εποχής, το όνομα που επιλέχθηκε μετά από πρόταση του Αριστείδη Καλογήρου και εισήγηση του Γ. Παπαγεωργόπουλου[ 5] για το νέο προάστιο, είναι «Χολαργός».
Ωστόσο, πρέπει να αναφερθεί ότι νεώτερες φιλολογικές και αρχαιολογικές (βάσει επιγραφών) έρευνες, όπως των Παπαχατζή[6] και Arrigoni[7], εντοπίζουν τη θέση του αρχαίου δήμου δυτικά του Κηφισού, κοντά στα Νέα Λιόσια, ίσως και το Καματερό, ο δε σημερινός Χολαργός δείχνεται να αποτελεί έκταση της περιφέρειας του αττικού δήμου Φλύας.
Ανεξάρτητα από την ταύτιση ή μη της θέσης του αρχαίου Χολαργού με αυτή του σημερινού Χολαργού, το πλέον σίγουρο είναι ότι, απ’ αρχής της δημιουργίας του, το προάστιο πήρε την ονομασία του, θέλοντας να τιμήσει τον Περικλή, τον μεγάλο πολιτικό και στρατηγό της αρχαιότητας, που ονομαζόταν και “Χολαργεύς”. Το 1926, οι ιδρυτές του Χολαργού βασίστηκαν στα δεδομένα της εποχής ως προς τη θέση του αρχαίου δήμου-γενέτειρα του Περικλή και στο θέμα της επιλογής της ονομασίας για το νέο προάστιο έδωσαν έμφαση στην ιστορία και τον πολιτισμό, έχοντας το όραμα μια πόλης που θα ξεχώριζε σε όλα τα επίπεδα. Επίσης είναι βέβαιο ότι η βαθιά πεποίθηση των πρώτων Χολαργιωτών ότι κατοικούν στον τόπο-γενέτειρα του Μεγάλου Άνδρα πέρασε στη συνείδηση και των σημερινών κατοίκων- γι’ αυτούς ο Περικλής ήταν και θα είναι πάντα Χολαργιώτης, δικός τους Δημότης.
Γι’ αυτό το λόγο, η κεντρικότερη οδική αρτηρία του Δήμου ονομάστηκε Λεωφόρος Περικλέους, ενώ το έμβλημα του πρώην Δήμου Χολαργού, πριν τη συνένωση και τη σύσταση του καλλικρατικού δήμου, αναπαριστούσε την προτομή του Περικλή. Επίσης, στις 17 Ιουνίου 2004, επί Δημαρχίας Δημητρίου Νικολάου, πραγματοποιήθηκαν από τον τότε Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Κωνσταντίνο Στεφανόπουλο, τα αποκαλυπτήρια του μεγαλύτερου παγκοσμίως ανδριάντα του Περικλή – έργο του γλύπτη Γεωργίου Καλακαλλά – στην κύρια είσοδο της Λεωφόρου Περικλέους από τη Λεωφόρο Μεσογείων.
Ανοικοδόμηση
Η ανοικοδόμηση του Χολαργού ξεκίνησε μετά την ίδρυση από τον Παναγιώτη Βουτσινά, της εταιρίας Αγροπόλεων με σκοπό τη δημιουργία ενός εξοχικού προαστίου της Αθήνας. Στις 31 Μαρτίου 1926[ 8] εκδίδεται προεδρικό Διάταγμα με πρόταση του τότε υπουργού Γεωργίας Γ. Χαριτάκη “περί παροχής αδείας συστάσεως εν Αθήναις Ανωνύμου Εταιρείας υπό την επωνυμίαν Ανώνυμος Εταιρεία Αγροπόλεων” και εγκρίσεως του Καταστατικού αυτής[ 9], με σκοπό, όπως ορίζεται μεταξύ άλλων στο άρθρο 4 του καταστατικού της, και την “ίδρυση συνοικισμού, χρησιμοποιουμένου ως προαστίου των Αθηνών εντός ακτίνας δεκαπέντε χιλιομέτρων από της πρωτευούσης”.
Ο μηχανικός Γ. Ευαγγελόπουλος εκπονεί την πολεοδομική μελέτη του νέου προαστίου, που εν τω μεταξύ έχει ονομασθεί Χολαργός. Το οριστικό σχέδιο εφαρμογής φέρει ημερομηνία 15 Σεπτεμβρίου 1928 και κινείται στα πρότυπα χάραξης εξοχικού οικισμού-κηποπροαστίου, βασισμένο στην ιδέα της κηπούπολης[ 10], που είναι αισθητή στο σχεδιασμό αρκετών οικισμών της Αθήνας, όπως το Παλαιό Ψυχικό, η Εκάλη, η Φιλοθέη και η Κηφισιά.
Σύμφωνα με το σχέδιο, η όλη περιοχή που αποτελείτο από χωράφια, αμπέλια και δασική έκταση, κατενεμήθη σε εκατό οικοδομικά τετράγωνα και περιελάμβανε, χώρο αγοράς εκεί που σήμερα βρίσκεται η Πλατεία Δημοκρατίας, θέση Ναού Φανερωμένης, χώρο Διδακτηρίων, χώρο ανέγερσης Δημοτικού Καταστήματος, γυμναστήριο και κεντρικό άλσος. Έτσι άρχισε η Νεότερη Ιστορία του Χολαργού και η άμεση ανοικοδόμησή του, ως διοικητικό τμήμα του Χαλανδρίου.
Πρώτος οικιστής του νέου προαστίου ήταν ο ιδρυτής του, Παναγιώτης Βουτσινάς, ο οποίος έκτισε διώροφη έπαυλη στη συμβολή των οδών Περικλέους και Ευριπίδου. Η τελευταία τιμητικά μετονομάσθηκε σε οδό Π. Βουτσινά με απόφαση του Κοινοτικού Συμβουλίου Χολαργού στις 10 Αυγούστου 1937, μετά από εισήγηση του τότε Προέδρου της Κοινότητας, Νικολάου Βιτάλη και τοποθετήθηκε μαρμάρινη πλάκα με την επιγραφή «Η κοινότης Χολαργού προς τον Π. Βουτσινάν, ιδρυτήν και πρώτον οικιστήν τιμής ένεκεν» [11].
Τα πρώτα σπίτια κτίζονται και αρχίζει να δημιουργείται η κοινωνία των Χολαργιωτών. Τα ονόματα των μελών της κοσμούν σήμερα πολλούς από τους δρόμους του Χολαργού. Π. Βουτσινάς, Ν. Βιτάλης, Γ. Μάνσολας, Γ. Βεντούρης, Ν. Σαλίγκαρος, Ι. Κατσιμπίρης, Α. Δαρίγος, Κοντογιαννόπουλος κ.α. Είναι οι άνθρωποι που δημιούργησαν τον Χολαργό, έγραψαν την ιστορία του και του έδωσαν τα χαρακτηριστικά του. Το προάστιο γεννήθηκε από αυτούς τους ανθρώπους και αναπτύχθηκε κυρίως χάρις σ’ αυτούς τους πρωτοπόρους.
Ο Χολαργός μεγαλώνει και το 1933 αποσπάται από το Χαλάνδρι και ανακηρύσσεται αυτόνομη Κοινότητα. Τα γραφεία της στεγάζονται στον πρώτο όροφο οικήματος της εταιρείας Αγροπόλεων, στην 4η Στάση επί της Λ. Περικλέους και Μεσογείων, στη θέση που βρίσκεται σήμερα το κατάστημα Δαναός. Πρώτος Πρόεδρος της Κοινότητας, ο Νικόλαος Βιτάλης – εξελέγη και πρώτος Δήμαρχος Χολαργού το 1963, όταν το προάστιο ανακηρύχθηκε σε Δήμο – με πλούσιο οργανωτικό και τεχνικό έργο, έθεσε τις βάσεις του μετασχηματισμού του προαστίου από αντικείμενο μιας εταιρείας σε όραμα μιας αυτοδιοικούμενης κοινότητας. Το κοινοτικό και φιλανθρωπικό έργο αναλαμβάνει το ζεύγος Πασιθέας και Νικολάου Σαλίγκαρου, ιδρύοντας σύλλογο και πραγματοποιώντας σειρά πολιτιστικών και άλλων εκδηλώσεων που δίνουν ζωντάνια στον τόπο.
Στα χρόνια του πολέμου του ΄40, μονάδα του ιταλικού στρατού καταλαμβάνει το Χολαργό και εγκαθιστά το αρχηγείο της στην έπαυλη του ζεύγους Σαλίγκαρου, τους οποίους και διώχνει. Η έπαυλη αυτή υπάρχει και σήμερα επί των οδών Αετιδέων και Πολυμνίας, βρίσκεται δε στην ιδιοκτησία του Δήμου, όπου διατηρείται ιστορικό αρχείο με φωτογραφίες της περιοχής.
Μετά τους Ιταλούς έρχονται οι Γερμανοί, που επιτάσσουν και άλλα οικήματα όπως την έπαυλη του ποιητή Κ. Κοκόροβιτς και η ανοικοδόμηση του Χολαργού σταματά, ενώ το καταστροφικό έργο των κατακτητών απλώνεται σε όλη την περιοχή. Για την καταστροφή αυτή γράφει ο Ι. Χαρίτος[12] στο ημερολόγιό του: «Το πυκνό και ωραίο δάσος του Χολαργού δεν υπάρχει πια. Άλλοτε τα πεύκα και οι θάμνοι ήταν τόσο πυκνά, ώστε δεν έβλεπε κανείς τίποτα άλλο παρά μόνο πράσινο. Τώρα βλέπω το έδαφος ξερό, πεύκα αραιά και την πλαγιά του Υμηττού φαλακρή, με ένα χρώμα κίτρινο χρωματισμένο…».
Η Απελευθέρωση βρίσκει τον Χολαργό σε άσχημη κατάσταση. Σιγά σιγά όμως αρχίζει ξανά η αναδημιουργική πορεία του. Ο Χολαργός ανοικοδομείται από τις στάχτες του, με τους κατοίκους του να στρέφονται στο μικρεμπόριο ώστε να μπορέσουν να σταθούν στα πόδια τους και να ξανακτίσουν την πόλη που τόσο αγάπησαν. Δημιουργείται ένα μικρό εμπορικό κέντρο γύρω από την πλατεία Μεταξά – σήμερα πλατεία Δημοκρατίας – και τα πρώτα καταστήματα κάνουν την εμφάνισή τους. Δημόσιες υπηρεσίες, πλην της Κοινότητας, δεν υπάρχουν και ο Χολαργός υπάγεται στις αντίστοιχες στο Χαλάνδρι ή την Αγία Παρασκευή.
Η πραγματική ανοικοδόμηση του Χολαργού αρχίζει ουσιαστικά μετά το 1960. (Σύμφωνα με την απογραφή του 1951, ο αριθμός των κατοίκων είναι 2.775, ενώ ο αντίστοιχος αριθμός της απογραφής του 1961, μαζί με τον οικισμό Παπάγου, είναι 13.637). Αυτή την εποχή αρχίζει να κτίζεται δίπλα στο μικρό Ναό[13] η νέα εκκλησία της Φανερωμένης, όραμα και πραγματοποίηση του ιερέα και πρωταγωνιστή της ζωής στο Χολαργό, Ιωάννη Βεντούρη.
Η δόμηση αυξάνεται σε μεγάλο βαθμό όταν ο επιτρεπόμενος συντελεστής δόμησης γίνεται 1,40 και οι επιτρεπόμενοι όροφοι αυξάνονται σε πέντε. Το σύστημα της αντιπαροχής βρίσκει εύφορο έδαφος κι έτσι οι παλιές ωραίες επαύλεις και τα αστικά σπίτια κατεδαφίζονται το ένα μετά το άλλο δίνοντας τη θέση τους σε πολυώροφες οικοδομές και εμπορικά κέντρα. Ο πληθυσμός αυξάνεται (σύμφωνα με την απογραφή του 1981, ο αριθμός των κατοίκων φτάνει τους 31.703) μαζί και ο αριθμός των αυτοκινήτων, δημιουργώντας προβλήματα κυκλοφοριακού και στάθμευσης.
Η αλλαγή του χαρακτήρα της περιοχής από εξοχικό συνοικισμό με επαύλεις και πράσινο, σε μια περιοχή με πολυκατοικίες και αυξημένη κίνηση, είναι γεγονός. Παρόλ’ αυτά, οι δημόσιοι χώροι και οι χώροι πρασίνου παραμένουν αλώβητοι, λόγω της πληρότητας του υλοποιημένου ρυμοτομικού σχεδίου του 1928. Οι σωστές βάσεις δόμησης στα πρότυπα κηπούπολης[14], που είχαν τεθεί από τους εμπνευστές του προαστίου, σε συνδυασμό με την προνομιακή θέση του στους πρόποδες του Υμηττού, την εύκολη και γρήγορη σύνδεση με το κέντρο της Αθήνας, αλλά και το φυσικό κάλλος της περιοχής, αναδεικνύουν το Χολαργό σε μια σύγχρονη πόλη, έτοιμη να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις και προοπτικές της νέας εποχής.
Σήμερα, παρόλη την έντονη ανάπτυξη, ο Χολαργός έχει καταφέρει να κρατήσει χαρακτήρα γειτονιάς, σε σχέση με άλλους δήμους του λεκανοπεδίου. Η περιοχή του θεωρείται περιοχή κατοικίας με καλή ποιότητα ζωής και εκεί τείνουν να διαμένουν κάτοικοι μεσαίων και υψηλών εισοδημάτων, υψηλού μορφωτικού επιπέδου, ενώ εδώ και πολλά χρόνια, είναι ο αγαπημένος τόπος διαμονής για πολλούς καλλιτέχνες και ανθρώπους των γραμμάτων
